مجموعه خانه عباسیان کاشان در خیابان علوی در کوی سلطان امیراحمد واقع شده است این مجموعه از جمله برجسته ترین آثار معماری و یکی از نامزدهای دریافت جایزه بهترین بناهای مسکونی ایران است خانه عباسیان از لحاظ معماری و تزیینات حایز اهمیت فراوان است خانه عباسیان بین سال های ۱۲۴۵-۱۲۵۰ قمری ساخته شده است
گفته می شود این بنا در مدت ۲۰ سال ساخته شده است وسعت این مجموعه حدود 5 هزار متر مربع و زیر بنای آن در حدود 7 هزار متر مربع می باشد. این مجموعه دارای پنج طبقه و شامل 5 حیاط و گودال باغچه است که پس از فوت مالک اولیه به مرور از هم تفکیک و به صورت ۵٫ باب خانه مستقل از هم درآمد اما در سال های اخیر ۴ باب از ۵ باب خانه خریداری و بازسازی شد. از ۴ باب خانه خریداری شده، دو واحد آنها به صورت طرح معمول معماری بافت قدیم کاشان یعنی گودال باغچه و یکی از آنها به صورت دو طبقه با حیاط مسقف و چهارمی که در اصل باغچه بوده است به صورت حیاط سنتی است.
خانه‌های عباسیان به لحاظ معماری، دارای طرحی بسیار قوی و غنی و از نظر تزئینات گچبری و نقاشی و کاربری تزئینات معماری اسلامی نظیر رسمی بندی، یزدی بندی، کاربندی، قطاربندی، مقرنس و مشبک در اوج زیبایی و ظرافت می باشد.
بخش های خانه عباسیان کاشان :
کل مجموعه به سه بخش اصلی تقسیم می گردد. بخش اندرونی، بخش بیرونی و بخش خدمه.
بخش بیرونی خانه عباسیان : در واقع به عنوان مهمانپذیر صاحبخانه و محل پذیرایی از مهمانان تجاری به شمار می رفته که شامل اتاق آئینه، تالار سرپوشیده، ایوان، اتاق های سه دری، پنج دری و سایر فضاهاست.
بخش اندرونی خانه عباسیان : محل اسکان صاحبخانه و خانواده وی بوده و همخوان با مقله حجاب در معماری اسلامی، از بخش بیرونی کاملا جدا است. بخش “حیاط باغ” محل برگزاری نماز جماعت بوده است. آخرین بخش این مجموعه بخش “حیاط خدمه” است که محل اسکان خدمه بوده و از طریق مطبخ به خانه راه داشته است. کل مجموعه دارای ۲ بادگیر و دو حلقه چاه است که یکی از چاه ها به عنوان مخزن آب خانه به شمار می رفته است. مهمترین قسمت های مجموعه عباسیان عبارت است از اتاق آئینه، اتاق شاهنشین، اتاق پنج دری یا تالار مرکزی و دو تالار سرپوشیده بزرگ است.
ویژگی های معماری خانه عباسیان :
سبک اصلی معماری بنا به “گودال باغچه” موسوم می باشد. در این سبک معماری، بنا پایین تر از سطح کوچه احداث شده و اصطلاحا گود می باشد. دلایل ساخت بنا بدین شکل، عبارتند از :
ـ استفاده از آب قنات: در گذشته به علت استفاده از آب قنات و به جهت تامین فشار آب برای جریان داشتن در قسمت های مختلف بنا، آنرا نسبت به سطح کوچه عمیق تر می ساخته اند.
ـ استفاده از خاصیت عایق بودن خاک در مقابل حرارت و برودت در گرما و سرما برای خنک سازی و گرم کردن بنا در تابستان و زمستان.
ـ استفاده از خاک گود برداری برای تامین مصالح به کار رفته در بنا : همزمان با عملیات گود برداری، کوره های پخت آجر نیز در کنار مجموعه بر پا شده و از خاک گود برای پخت خشت خام استفاده می شده است. این امر علاوه بر صرفه جویی بسیار در هزینه و زمان، موجب استحکام نسبی بنا نیز می شده است.
قرینه سازی : در هر ضلع این بنا اگر خطی فرضی در وسط ضلع ترسیم شود، طرفین ضلع کاملا قرینه می باشد.
تنوع فصلی : بنا دارای قسمت‌های تابستانی و زمستانی نشین بوده و در هر فصل از سال از قسمت های خاصی از بنا، متناسب با وضعیت آب و هوایی آن فصل، استفاده می شده است.
معماری درونگرا : برخلاف بناهای امروزی که ظاهر بنا دارای تزئینات بسیار می‌باشد. در بناهای قدیمی، ظاهر بنا بسیار ساده و دارای تزئینات کم می باشد و بالعکس درون بنا بسیار با شکوه و زیبا می باشد.
معماری محجّبه یا نقاب‌دار : به علت آنکه معماری دوران قاجار یک معماری مذهبی است و شهر کاشان نیز از دیر باز به دارالمومنین معروف است، رعایت مسائل مذهبی در معماری خانه عباسیان بسیار مشهود می باشد. از مصادیق این امر، تقسیم بنا به دو بخش اندرونی و بیرونی، اتاق های تو در تو و متعدد، جدایی محل سکونت آقایان و خانم ها در تالارها، وجود دیوار حجاب در اطراف فضای بام برای گرفتن دید همسایه به داخل بنا و… می باشد. حتی برای کوبه درب ها نیز دو دستگیره با صداهای متفاوت تعبیه شده که از طریق صدای کوبه می شده به جنسیت فردی که پشت درب است پی برد.
وجه تسمیه خانه عباسیان کاشان :
وجه تسمیه بنا نیز در نوع خود شنیدنی می باشد. همانطور که اشاره شد پس از مرگ صاحب اولیه بنا، مجموعه به پنج قسمت تفکیک و به وراث واگذار گردید وراث نیز پس از مدتی سهم خود را به افراد مختلف فروختند. در حدود صد سال پیش یکی از حیاط های مجموعه (حیاط بیرونی) به یکی از تجار فرش کاشان به اسم آقای عباسیان به مبلغ هزار تومان فروخته شد. خبر فروخته شدن خانه ای با این قیمت در زمان خود در کل شهر پیچیده و تا در مدتها نقل محافل گردید. از آن پس کل این مجموعه به خانه عباسیان معروف و مشهور شد.
این مجموعه در سال ۱۳۷۴ توسط هیأت امنای احیاء و مرمت بافت تاریخی کاشان و با مساعدت مالی وزارت صنایع و معادن خریداری و مرمت گردید. و در سال ۱۳۷۷ به شماره ۲۰۲۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و بخشی از آن به بنیاد سهراب سپهری نقاش و شاعر نامدار معاصر تعلق گرفته است.
اکنون این عمارت تحت پوشش سازمان رفاهی تفریحی شهرداری کاشان قرار گرفته است. به خاطر معماری زیبا و چشم انداز خوبی که این خانه دارد تا به حال سریال هایی همانند مسافر ری، ملاصدرا، خانه ای در تاریکی، جابربن حیان و … در آن ساخته شده است.
